تاریخچه امور مالی در ایران ، نگاهی به مالیه عصر قاجار و پهلوی

اگر به دنبال بررسی نحوه اداره امور مالی کشور در عصر قاجار و پهلوی هستید و به حقایق و مستندات تاریخی نیز علاقه دارید، قطعا نسخه دست‌نویس یک منبع ارزشمند که تاریخچه مالیه در ایران و چگونگی مدیریت عواید مالیاتی و غیرمالیاتی در کشور را در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار تا اوایل دوران پهلوی به صورت مستند و متقن بیان کرده باشد، به عنوان یک مرجع عالی و منبع بی‌نظیر مورد توجه شما قرار خواهد گرفت.

بخشی از مقدمه این کتاب به زبان مولف اصلی که متاسفانه نام و نشان او برای ما روشن نیست و اطلاعات بیشتری نیز از وی در دسترس نیست به این شرح است:

«ضمن دوره اول سال،‌درس علوم مالیه، اصول و قواعد کلی این علم را دیدم. حال لازم است وضعیت مالی کشور خودمان را تحت مطالعه درآورده، اصول و قواعدی را که سابقا به دست آورده‌ایم، درمورد منابع مختلفه عایدات کشوری موقع عمل قرار دهیم. ولی قبلا مختصری در تاریخ مالیه ایران شرح داده، سپس عواید مالیاتی و غیرمالیاتی را مورد تحقیق و دقت قرار می‌دهیم. ... بنابراین تقسیمات کلی درس ما به طریق ذیل خواهد بود:

• فصل اول: تاریخچه مالیه ایران از ابتدای سلطنتناصرالدین شاه تا سلطنت پهلوی
• فصل دوم: خالصجات دولتی و خالصجات انتقالی
• فصل سوم: مالیات‌های مستقیم (سوای مالیات بر عایدات)
• فصل چهارم: مالیات مستقیم بر عایدات
• فصل پنجم: مالیات غیرمستقیم گمرکات و عوایدی را که این اداره وصول می‌کند
• فصل ششم: سایر مالیات‌های غیرمستقیم: برات، صدی سه محصولات، ارضی و فلاحتی، مالیات نفت و بنزین، حراج ذبایح، ثبت اسناد
• فصل هفتم: انحصارات دولتی، تریاک، دخانیات
• فصل هشتم: سایر عوارض حقوقی که دولت تحصیل می‌کند، پست و تلگراف، تذکره، شهریه مدارس، جواز عتیقه‌جات، عشور اوقاف
• فصل نهم: عواید امتیازات شرکت‌های تجارتی و صنعتی و معادن
• فصل دهم: عوارض بلدی، مستغلات، قپان، نمایش، لاتار و غیره
• فصل یازدهم: تشکبلات فعلی وزارت مالیه
• فصل دوازدهم: مقایسه اوضاع مالی انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا»

کتاب «مکس فایننس ، تاریخچه مالیه در ایران» بازنویسی یک نسخه خطی و یک منبع ارزشمند تاریخی است که به روشنی، حقایقی از وضعیت مالیه و امور مالی کشور رادر صده‌های گذشته به ما نشان می‌دهد و به اهتمام آقای مهرداد جمال ارونقی به دست ما رسیده است و به عنوان مرجعی اصیل در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران عزیز قرار گرفته است.