ﺑﺎ ﻧﮕـﺎﻫﯽ ﺑـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً ﯾﮑـﺼﺪ ﺳـﺎﻟﻪ ﺗـﺪوﯾﻦ داوري و ﺳـﯿﺮ ﺗﺤـﻮﻻت آن در اﯾـﺮان ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻪ ﻃـﻮر ﺟـﺪي ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و روﯾﮑـﺮد ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐـﻪ ﻣﻘﻨﻨـﯿﻦ از اﺑﺘـﺪاي ﺗـﺪوﯾﻦ ﻧﻈـﺎم دادرﺳـﯽ اﯾـﺮان ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋه اي ﺑﺮاﯾﺶ در ﻧﻈـﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ. اﯾـﻦ ﺗﻮﺟـﻪ ﻣﺒـﯿﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ داوري ﯾﺎ ﺣﮑﻤﯿﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﻮده، ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ روش ﭘﯿﺶ از ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاري اﯾﺮان ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دوره ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاري در اﯾـﺮان، در ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﺻـﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت، ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ 1289 ه .ش، ﻣﻘـﺮرات ﻣﻔـﺼﻞ و ﺟـﺎﻣﻌﯽ درﺑـﺎره ﺣﮑﻤﯿﺖ وﺿﻊ ﺷﺪ . ﭘﺲ از آن در 29اﺳﻔﻨﺪ ﺳﺎل 1306، ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺎﺻﯽ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان »ﻗـﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿﺖ« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات ﻗـﺎﻧﻮن اﺻـﻮل ﻣﺤﺎﮐﻤـﺎت 1289را ﻟﻐـﻮ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ داوري را اﺟﺒﺎري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ، ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از اﺻـﺤﺎب دﻋـﻮا ﺑﺪون وﺟﻮد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ داوري از داد ﮔﺎه درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ، دﻋﻮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ داوري ارﺟﺎع ﻣﯽ ﺷﺪ. در واﻗﻊ دادﮔﺎه ﻃﺮف دﯾﮕﺮ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﭘـﺬﯾﺮش داوري ﻣـﯽ ﮐـﺮد و ﺧـﻮد اﻗـﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ او را در ﺻﻮرت اﻣﺘﻨﺎع اﻧﺠﺎم ﻣﯽ داد. اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﺪه اﻣﻮر داوري را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﯾﺎ ﻣﺒﺎﺷﺮت دادﮔﺎه ﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽ داد. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل »ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿـﺖ « دوام ﭼﻨـﺪاﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓـﺖ و در 11 ﻓﺮوردﯾﻦ 1308 ﺑﺎ »ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿﺖ« ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪ. ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿﺖ ﺳﺎل1306 و داوري اﺟﺒﺎري و ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺷﺪﯾﺪ دادﮔـﺎه، ﺧـﺼﻮﺻﯿﺖ ﯾـﺎ وﯾﮋﮔـﯽ داوري ﺗـﺎ ﺣـﺪود زﯾﺎدي از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ رﻓﺖ و اﻣﮑﺎن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده وﺟـﻮد داﺷـﺖ.ﻟـﺬا ﺑـﺎ اﺻـﻼح آن، ﻗـﺎﻧﻮنﮔـﺬار دﯾﮕﺮﺑﺎرداوري را از ﺣﺎﻟﺖ اﺟﺒﺎري ﺧﺎرج و ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﻤﻮد1. ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ، در 20 ﺑﻬﻤﻦ 1313، ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﻮراي ﻣﻠﯽ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺒﻠﯽ را ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺳﺮ آﺧﺮ در ﺳﺎل 1318 ﮐـﻪ زﻣـﺎن ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن آﯾﯿﻦ دادرﺳﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن ﺣﮑﻤﯿﺖ 1313، ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮات اﻧـﺪﮐﯽ وارد اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎب ﻫﺸﺘﻢ آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »داوري« )از ﻣـﻮاد 632ﺗـﺎ 680( ﺑـﻪ ﺧـﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽ دﻫﺪ2. در ﺳﺎل 1379ﻣﻘﺮرات داوري ﻣﻨﺪرج در ﻗﺎﻧﻮن آﯾﯿﻦ دادرﺳﯽ ﻣـﺪﻧﯽ ﺑـﺎ ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺑﯿﺶ از ﺷﺼﺖ ﺳﺎل، ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮔﺮﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﮐم ﺟﺰﯾـﯽ اﻣـﺎ از ﻟﺤـﺎظ ﮐﯿﻔـﯽ ﯾـﺎ ﻣﺎﻫﻮي ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺎﺳﯽ 3 در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ آﯾﯿﻦ دادرﺳﯽ دادﮔﺎه ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﻧﻘـﻼب در اﻣـﻮر ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺼﻮب 1379 ﺗﮑﺮار و در ﺑﺎب ﻫﻔﺘﻢ )از ﻣﺎده454-501 ( ﺟﺎي ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. آﻧﭽﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺪه ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓـﺖ آن اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬار اﯾﺮا ن ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻧﻈﺎم دادن ﺑﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺣﻘـﻮﻗﯽ و ﻗـﻀﺎﯾﯽ در اﯾـﺮان، دادرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ داوري را ﺿﻤﻦ اﺻﻼح و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺑﻪ دادرﺳﯽ دوﻟﺘﯽ ﺳـﻮق داده اﺳـﺖ در ﻃﻮل دوران ﻗﺎﻧﻮن ﮔـﺬاري در اﯾـﺮان، داوري در ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ 4ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از ﻧﻘﺶ و اﺛﺮ آن در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ- دادرﺳﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ.
نظرات
داوری تجاری بین المللی «آیین داوری»