روزی خواهد آمد که تمام زندگیت از جلوی چشمانت میگذرد
پس کاری کن که ارزش دیدن داشته باشد
سازمان جهانی گمرک ) WCO (، گمرک ) Customs ( را سازمانی دولتی میداند که مسئول اجرای قانون
گمرک و وصول حقوق و عوارض است؛ همچنین مسئول اِعمال سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات،
صادرات، جابجایی یا انبار کردن کالاها میباشد.
آن قسمت از قلمرو کشور که در آن، قانون گمرک اِعمال میشود، قلمرو گمرکی ) )Customs Territory
نام دارد. باید توجه داشت در کنار قلمرو گمرکی، مناطقی همچون: مناطق ویژۀ اقتصادی؛ آزاد تجاری-
صنعتی و حراست شده وجود دارند که جزو قلمرو گمرکی محسوب نشده و هر کدام دارای قوانین و
مقررات خاص خود میباشند.
از جملۀ این قوانین و مقررات میتوان به: قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی
جمهوری اسلامی ایران- مصوب 7/ 6/ 1372 - مجلس شورای اسلامی؛ آییننامه اجرایی اخذ عوارض در
مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران-مصوب 27 / 10 / 1372 - وزرای عضو شورای عالی
مناطق آزاد تجاری-صنعتی ؛ مقررات صادرات، واردات و امور گمرکی مناطق آزاد تجاری-صنعتی
جمهوری اسلامی ایران - مصوب 19 / 2/ 1373 - وزرای عضو شورای عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی
؛ آییننامه چگونگی ایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی - مصوب 20 / 12 / 1392 -وزرای عضو شورای
عالی مناطق آزاد تجاری -صنعتی و ویژه اقتصادی؛ تصویبنامه در خصوص واردات کلیه کالاها
6 مکس زون؛ قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژۀ اقتصادی
از خارج کشور به محدوده مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی- مصوب 25 / 10 / 1401 -
هیأت وزیران؛ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران - مصوب 5/ 9/ 1384 -
مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ آیین نامه اجرایی قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی
جمهوری اسلامی ایران - مصوب 1/ 3/ 1385 - وزرای عضو شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و
ویژه اقتصادی؛ آیی ننامه چگونگی ایجاد مناطق ویژه اقتصادی- مصوب 20 / 12 / 1392 - وزرای عضو
شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی؛ آیین نامه هزینه خدمات مناطق ویژه
اقتصادی- مصوب 27 / 5/ 1395 - هیأت وزیران؛ و .... اشاره نمود.
باید توجه داشت علاوه بر قوانین و مقررات فوق که انحصاراً به مباحث مرتبط با مناطق ویژه و آزاد
اشاره م ینمایند، به سایر مباحث مرتبط با این موضوع، در قوانین و مقررات دیگری مانند قانون احکام
دائمی برنام ههای توسعه کشور؛ قانون امور گمرکی و آیین نامۀ اجرایی آن؛ قانون مقررات صادرات و
واردات و آیین نامۀ اجرایی آن و .... اشاره شده است که اِشراف نسبی به این موضوعات بر هر فعال
تجاری و اقتصادی و گمرکی لازم است.
برای پی بردن به اهمیت موضوع، اشاره به چند مورد، ضروری به نظر می رسد:
1 .1 در حالی که طبق مفاد ماده 24 قانون امور گمرکی - مصوب 1390 - مجلس شورای اسلامی، مدت
مجاز نگهداری کالا در انبارهای گمرکی از تاریخ تحویل کالا به این اماکن، سه ماه است و در
صورت تقاضای کتبی صاحبان کالا یا شرک تهای حمل و نقل در مورد کالای عبوری و وجود علل
موجه به تشخیص گمرک و با پرداخت هزینه انبارداری تا تاریخ موافقت گمرک، این مدت حداکثر
تا دو ماه دیگر قابل تمدید است و در صورتیکه ظرف مهلت مقرر صاحب کالا برای انجام تشریفات
گمرکی و پرداخت وجوه متعلقه اقدام ننماید کالا مشمول مقررات متروکه م یشود؛ اما در تبصرۀ ) 4(
ذیل همین مادۀ قانونی، تصریح شده است تعیین مهلت توقف کالا در مناطق آزاد و مناطق ویژه
اقتصادی بر اساس ضوابط قانونی مناطق مذکور در اختیار سازمان های مسئول این مناطق است
و کالاهایی که در این مناطق پس از انقضاء مهلت های اعطائی توسط سازما نهای مذکور مهلت
منقضی اعلام می شوند، مشمول مقررات کالای متروکه می گردند؛
2 .2 وفق مفاد تبصرۀ ) 1( مادۀ ) 6( قانون امور گمرکی، افزایش حقوق ورودی، شامل کالای موجود در
«اماکن گمرکی » نیست و این در حالی است که کالای موجود در مناطق ویژه و آزاد، کالای موجود
در اماکن گمرکی محسوب نمی شود اما باید توجه داشت صرفاً با اظهار کالا به گمرک، از نظر قانونی
و حقوقی- حتی با این که کالا از نظر فیزیکی جابجا نشده و هنوز در داخل محوط ههای مناطق
لفم ا گفشت گفشتپ 7 و ی ر ی
ویژه یا آزاد قرار دارد - تبعات و مقررات مربوط بر اماکن گمرکی، حاکم بر کالای مربوطه شده و در
صورت ابطال اظهارنامۀ اشاره شده، مجدداً کالا تحت حاکمیتِ قوانین و مقررات مناطق ویژه و
آزاد قرار میگیرد؛
33.
به استناد مفاد ماده ) 11 ( آییننامۀ اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات، کالاهایی که سود
بازرگانی آنها به موجب جدول پیوست این آییننامه یا تصویبنام ه های خاصی از طرف دولت،
در جهت افزایش تغییر مییابد و کالاهایی که ممنوع اعلام میشود و همچنین کالاهایی که شرط
ورود آنها در جهت محدودیت تغییر میکند، در صورت انطباق با یکی از شرایط اشاره شده در
این ماده و با رعایت مقررات قبل از ممنوعیت توسط دولت یا تغییر شرط ورود و یا افزایش سود
بازرگانی قابل ترخیص خواهد بود. وفق مفاد تبصره ) 5( ذیل این ماده، کالاهای وارد شده به مناطق
آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی، در صورت انطباق با یکی از دو مورد ذیل به شرح: 1 « . قبض
انبار کالا مورد تفکیک، تجمیع یا معامله قرار نگرفته باشد و حداکثر تا شش ماه از تاریخ ورود به
کشور، در گمرک اظهار شود. در این صورت زمان ورود کالا به قلمرو گمرکی، از تاریخ ورود کالا به
کشور محسوب میگردد؛ و 2. برای کالاهایی که به قصد عبور از این مناطق و به جهت واردات
قطعی به کشور وارد میشوند، با اعلام کتبی واردکننده یا شرکت حمل و نقل به سازمان عامل منطقه
و صدور قبض انبار به این منظور توسط آن سازمان، کالاهای ورود به قلمرو گمرکی تلقی میشوند. ،»
مشمول استفاده از تسهیلات این ماده مقرراتی میشوند؛
فارغ از موارد اشاره شده در فوق، گرچه مطابق مفاد ماده 158 قانون امور گمرکی تصریح شده است: به
استثناء موارد مصرحه در این قانون، نحوه ورود و صدور کالا، تحویل و تحول، نگهداری، محدودیتها و
ممنوعیتها در مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی، حسب مورد تابع قوانین مربوطه است، اما علیرغم
اهمیت موضوعات مرتبط به این مناطق، عدم وجود هرگونه منبع و مرجعی که خلاصه، مختصر و مفید
بوده و بتواند تمامی هر آنچه باید یک فعال اقتصادی یا تجاری در این زمینه اطلاع داشته باشد را در
خود جای دهد، تدوین کنندۀ «مکس زون » را بر این واداشت که این اقدام را انجام داده و آن را تقدیم
علاقمندان در این زمینه نماید.
نکتۀ مهم دیگری که باید به آن توجه لازم را داشت، این که در آزمون کارگزاری گمرک سال 1401 ،
علی رغم عدم ارائه هرگونه منبعی از سوی گمرک ایران، 10 سئوال بسیار مهم از قوانین و مقررات مربوط
به مناطق ویژۀ اقتصادی و آزاد تجاری-صنعتی طرح گردید که تأثیر بسیار زیادی در تعیین تکلیف
شرکت کنندگان در آزمون از نظر قبولی و یا رتبۀ آنان داشت.
8 مکس زون؛ قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژۀ اقتصادی
با توجه به موارد معنونه و با عنایت به این که یکی از منابع اصلی آزمون های برگزار شده در زمینۀ
گمرک، مبحث «قوانین و مقررات مرتبط با مناطق ویژۀ اقتصادی و آزاد تجاری- صنعتی » م یباشد، در
«مکس زون » تمامی مواد مرتبط با موضوعات با درنظر گرفتن آخرین اصلاحات و الحاقات سال 1402 با
رعایت تقدم و تأخر زمانی، گنجانده شده است تا ضمن جمع بندی کلیۀ این مباحث در یک کتاب،
پاسخگوی نیازهای تمامی دست اندرکاران در این زمینه از جمله: کارگزاران گمرک؛ ترخی صکاران؛
کارمندان گمرک؛ دانشجویان رشت ههای امور گمرکی و بازرگانی؛ متقاضیان شرکت در آزمو نهای
کارگزاری گمرک )ح قالعملکاری( و کارشناسی رسمی دادگستری؛ متصدیان شرکت های حمل و نقل؛
وکلاء و تمامی اقشار مرتبط در این زمینه باشد. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید ....
مهرداد جمال ارونقی
پاییز 1402