مقدمه نویسندگان

در طول چند دهه اخیر، با پیوستن کشورهای درحال‌توسعه به بازارهای جهانی، مدیران شاهد یک دوره تغییرات شگرف جهانی به‌واسطه پیشرفت تکنولوژی، جهانی‌شدن بازارها و شرایط جدید اقتصاد سیاسی بوده‏اند (فیض‌آبادی، 1382). با جهانی‌شدن فرآیندهای تولید، رقابت برای محصولات تولیدی در سطح بین‌المللی تشدید شده است. رشد فزاینده رقابت جهانی، کوتاه شدن چرخه عمر محصولات و همچنین چالش‏های ورود به فرآیند تولید در بسیاری از صنایع، نیازمند بهبود مستمر در نوآوری و افزایش کارایی از طریق ورود به زنجیره ارزش است (آبونیی، 2007).
فعالیت‏های یک زنجیره ارزش می‏تواند درون یک شرکت و یا به‌صورت مشارکتی میان شرکت‏های مختلف انجام شود، بنابراین متغیرهای بسیاری بر بیشینه کردن سود و یا کمینه‏کردن هزینه‏های زنجیره ارزش تأثیرگذارند که به‌عنوان نمونه می‌توان به موقعیت جغرافیایی به‌عنوان عامل اثرگذار بر پویایی، انعطاف‏پذیری و در نتیجه حداکثرسازی سود بنگاه‌های اقتصادی اشاره داشت. از جمله مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر انتخاب محصول توسط مصرف‌کننده «موقعیت جغرافیایی» و تولید در چند کشور مختلف است. ازاین‌رو، تولید محصولات در مقیاس‏های مختلف جغرافیایی (محلی، ملی، منطقه‏ای و جهانی) به‌واسطه تأثیر بر منافع و هزینه‏ها از طریق مجاورت به تقاضای نهایی (امیتی، 2005)، میزان نسبی هزینه‏های حمل‌ونقل (ونابلز و بالدوین، 2011) و یا منافع و هزینه‏های سازمانی (راگمن و وربک، 2004) باعث ایجاد تفاوت‏ نسبی بین کشورها می‏شود.
تولید در مقیاس جهانی و تقسیم فعالیت‌ها در شبکه‏های بین شرکتی فراتر از مرزهای جغرافیایی موجب شکل‏گیری زنجیره ارزش جهانی می‌شود (گرافی و فرناندز - استارک، 2011). به‌عنوان نمونه‏ای از زنجیره ارزش جهانی می‏توان به شرکت ایکس (X) واقع در کانادا اشاره داشت. این شرکت واحد تحقیق و توسعه خود را در ایالات متحده تأسیس، محصولات خود را در چین با بهره‏گیری از قطعات ساخته شده در هند تولید می‌کند و سپس در بازارهای اروپایی به فروش می‏رساند. همچنین این شرکت در انتهای زنجیره ارزش، خدمات پس از فروش خود را از تایلند مدیریت و ارائه می‏کند. این شرکت با بهره‏گیری از تخصص‏های گوناگون در هر موقعیت جغرافیایی از قابلیت ارتقاء و توسعه بیشتری نسبت به شرکت‏هایی که تمام فعالیت‏های خود را بدون برون‏سپاری در یک منطقه جغرافیایی انجام می‏دهند، برخوردار است. این نمونه ماهیت واقعی زنجیره ارزش جهانی را به‌درستی توضیح می‏دهد. (دیجانگ، 2010).
مطابق با آمار‌های تجارت جهانی، زنجیره ارزش جهانی تقریباً 70 درصد تجارت جهانی کالاها و خدمات را به خود اختصاص داده است و در صنایع مختلفی نظیر پوشاک، مواد غذایی، خودرو، شیمیایی، الکترونیک، حمل‌ونقل، گردشگری، لوازم‌خانگی، دارو و غیره به کار گرفته شده است. الحاق به زنجیره ارزش جهانی در صنعت خودرو به دلایل متعددی که در ادامه پژوهش به آن اشاره می‌شود، باید انجام گیرد. با توجه‌ به انقلاب صنعت خودرو و تحولات پیش‌‌روی این صنعت تا سال 2030، تغییر ساختار تولید از حالت متمرکز به حالت تولید منطقه‏ای یا جهانی به دلایل زیر ضروری است:
تغییر چارچوب همکاری و رقابت در زنجیره تأمین خودرو: با توجه ‌به روی کار آمدن سرویس‌‌های سفر آنلاین (از قبیل اوبر، اسنپ، تپسی و غیره) و تمرکز غول‌‌های فناوری مثل گوگل و اپل و همچنین شرکت‌‌های سازنده تجهیزات اصلی (OEM) در حال ظهور مانند تسلا در زنجیره ارزش طراحی و نوآوری (در قالب سخت‌افزار و نرم‌افزار) و خدمات این صنعت، فعالان صنعت خودرو می‌‌بایست در عرصه‌‌ها و میدان‌‌های مختلف به رقابت بپردازند.
افزایش سهم خودروهای هوشمند: طبق پیش‏بینی‏های صورت‌گرفته تا سال 2030، نیمی از خودروهای سواری، نیمه خودران (مجهز به هوش مصنوعی جهت پارک اتوماتیک و غیره) و 15 درصد تمام خودران خواهد بود.
افزایش تقاضا برای خودروهای مجهز به مواد پیشرفته: طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته خودروسازی با متوسط سهم 25 درصدی از تقاضای جهانی فولاد، درصدد جایگزینی این محصول با سایر اقلام جایگزین همچون فیبرهای کربنی، آلومینیوم، منیزیم، انواع پلاستیک و سایر ترکیبات و آلیاژهای نوین است. لذا ضروری است در زنجیره تولید داخل به افزایش تولید این منابع توجه خاصی بشود.
افزایش رقابت‏پذیری خودروهای برقی: با بررسی عواملی نظیر قیمت خودرو و یا ساختار قوانین و مقررات، پیش‏بینی می‏شود که سهم خودروهای برقی از فروش‏ خودروهای جدید در سال 2030، از 10 به 50 درصد افزایش یابد. کاهش قیمت باتری عامل مؤثری در ارتقاء رقابت‏پذیری خودروهای برقی در قیاس با خودروهای معمولی خواهد بود.
مجموع شرایط فوق به‌خوبی نشان‌دهنده این ضرورت است که در فرآیند برنامه‏ریزی توسعه صنایع، به‌ویژه صنعت خودرو، اتخاذ یک رویکرد یکپارچه در زنجیره تأمین مواد اولیه و خدمات متصل به تولید (طراحی و بازاریابی) در کنار هوشمندسازی فرآیند تولید محصولات می‌تواند یک اصل اجتناب‌ناپذیر در ارتقاء رقابت‏پذیری صنعت خودرو ‏باشد که این مهم با هم‏پیوندی به زنجیره‏های ارزش جهانی میسر می‏گردد. نکته حائز اهمیت، طراحی سازوکار هم‏پیوندی با زنجیره ارزش موجود در این صنایع است، به‌گونه‌ای که با کمترین هزینه‏، بیشترین منافع برای کشور حاصل گردد. به بیان دقیق‏تر، باید سازوکارهای هم‏پیوندی به‌گونه‌ای طراحی شود که علاوه بر انتقال دانش و فناوری موجب توسعه بازارهای صادراتی و کاهش حضور محصولات خارجی در بازارهای داخلی باشد.
در این کتاب تلاش شده است تا سازوکارهای هم‏پیوندی کشور در زنجیره ارزش جهانی با تأکید بر صنعت خودروسازی برای همه مدیران، پژوهشگران و کارشناسان صنعت خودرو به‌صورت کاربردی ارائه شود. در نگارش کتاب پیش‌‌رو از دو نوآوری متفاوت بهره گرفته شده است که عبارتند از:
طراحی سازوکارهای هم‏پیوندی کشور در زنجیره ارزش جهانی که مطالعات بسیار کمی در سطح ملی و حتی در سطح بین‏المللی در این زمینه صورت‌گرفته است؛
طراحی مدل بومی و فرآیند بهینه‌کاوی با هدف بهره‏گیری شرکت‏های داخلی از این مدل جهت الگوبرداری از فرآیندها و عملکردهای شرکت‏های پیشرو در صنعت خودروسازی است.
کتاب حاضر در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول تاریخچه کاملی از زنجیره ارزش و زنجیره ارزش جهانی به همراه مطالعات پیشین ارائه شده است. فصل دوم به سیاست‏ها و راهبردهای هم‏پیوندی کشورها به زنجیره ارزش جهانی پرداخته است. فصل سوم به مطالعات تطبیقی اختصاص داشته و تجربه کشورها و برندهای برتر صنعت خودروسازی در سطح بین‏المللی مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفته است. در فصل چهارم و پنجم پس از بررسی وضعیت موجود صنعت خودرو کشور نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید شناسایی و در انتها مدل و فرآیند بهینه‌کاوی جهت الگوبرداری شرکت‏های داخلی از شرکت‏های برتر طراحی شده است. در پایان نیز براساس نتایج به‌دست‌آمده در فصل‏های پیشین، جمع‏بندی و نتیجه‏گیری ارائه شده است.