پیشگفتار مترجمان
کتاب «بازگشت تورم؛ درس هایی از تاریخ و توصیههای سیاستی » توسط دو اقتصاددان آلمانی،
مایکل هاینه و هانسیورگ هر نوشته شده و در سال 2023 توسط ناشر معتبر آمریکایی اسپرینگر منتشر
گردیده است. این کتاب علل بروز تورم و رکود در کشورهای صنعتی را طی دوره های مختلف بررسی
نموده است. پیش از این کتاب «سرمایهداری شایسته؛ راهکاری برای تحول در نظام اقتصادی »1 اثر
هانسیورگ هر و دو نویسنده دیگر ، در سال 1392 از سوی مرکز پژوهشهای مجلس به چاپ رسیده
بود. نویسندگان کتاب اقتصاددانان کینزین هستند و بر اهمیت سیاست های پولی و مالی برای
مقابله با بحران تأ کید دارند.
در کتاب «بازگشت تورم »، با بررسی دوره های مختلف: تورم افسارگسیخته در آلمان، فرآیند
شکلگیری تورم از اواخر دهه 1960 ، مهار تورم از دهه 1980 برای حدود سه دهه، خطر بروز تورم منفی در
دوران بحران مالی جهانی و بحران کرونا و نهایتاً اوجگیری مجدد تورم با شروع جنگ در اوکراین، علل و
ریشههای فرآیندهای تورمی تجزیهوتحلیل میشوند. نویسندگان کتاب با به تصویر کشیدن واکنش های
سیاستی کارآمد و ناکارآمد نسبت به تحولات اقتصاد کلان و تحلیل این سیاست ها به دنبال درس
گرفتن از اشتباهات و کمک به طراحی و تدوین راهبردهای بهینه کلان اقتصادی هستند.
در این کتاب فصل مستقلی به تحلیل ریشه های ابرتورم آلمان در سال 1923 و عوامل اصلی و محرک
این فاجعه و چگونگی خروج آلمان از این بحران تخصیص یافته است. در دهه 1920 ، زمانی که دولت
در آلمانغربی خود را گرفتار در مخصمهای میبینید که چارهای جز افزایش مخارج برای جلوگیری از
بروز یک انقلاب ندارد، اندکاندک کسری بودجه مخارج بیشتر و مخارج بیشتر ، کسری بودجه بیشتر را
رقم میزند. در نتیجه کسری بودجه بالا بهتدریج مارک )واحد پول آلمان( ارزش خود را از دست می دهد.
نویسندگان بر وجود چرخه کاهش ارزش پول - تورم- دستمزد تأکید می کنند و بر این باورند که بر
1. Decent Capitalism: A Blueprint for Reforming our Economies Sebastian Dullien, Hansjörg Herr, Christian Kellermann; Pluto Press (2011)
10 بازگشت تورم؛ درس هایی از تاریخ و توصیه های سیاستی
خلاف نظر پول گرایان این سیاست پولی نیست که علت اصلی شکل گیری تورم است و چاپ پول
منفعلا نه و در راستای پاسخ به تقاضای روزافزون پول صورت می گیرد. در شرایط کنونی که اقتصاد ایران
با تورم بالایی مواجه است، مباحث مربوط به ریشه های شکل گیری ابرتورم و سیاست های کنترل آن
بسیار آموزنده است.
تحولات اقتصادی از اواخر دهه 1960 )سال های پایانی دولت رفاه( و علل و پیامدهای فروپاشی
سیستم برتون وودز در اوایل دهه 1970 و گذار به نظام نرخ ارزهای انعطاف پذیر در فصل سوم کتاب
مورد بحث قرار گرفته است. سپس تحولات اقتصادی این دوره، به ویژه تغییرات مزد و قیمت و واکنش
سیاست های پولی و مالی به صورت جداگانه برای کشورهای صنعتی منتخب )آلمان، آمریکا،
انگلستان و ایتالیا( مطالعه شده است. این چهار کشور به این دلیل انتخاب شده اند که نمونه های
متعارفی از تحولات اقتصادی در آن دوره ها هستند و دیگر کشورهای صنعتی نیز کم و بیش تجربه های
مشابهی داشته اند. نویسندگان کتاب معتقدند که تحلیل ابرتورم و بررسی تحولات اقتصادی از پایان
دهه 1960 تا آغاز دهه 1980 نتایج ارزشمندی برای شناخت وضعیت کنونی دربردارد. با وجود تفاوت
میان عملکرد اقتصادی کشورها، تجربه نشان می دهد که تورم در دهه 1970 با مارپیچ مزد - قیمت
همراه بوده است. در بسیاری از کشورها این مارپیچ با کاهش ارزش پول ملی پیوند یافته که به نوبه
خود به تورم دامن زده است. رویگردانی از دلار و اقبال به مارک آلمان از موضوعات جالب توجه در این
فصل است. آلمان از خاکستر ابرتورم و شکست جنگ جهانی دوم، ققنوس وار بیرون آمده و پناهگاهی
مستحکم تر از دلار برای سرمایه گذاران خارجی شده است. نویسندگان در این فصل نشان می دهند
که خطای سیاست گذاری پایه های شکل گیری انقلاب نئولیبرالی را مستحکم کرده و سنت سازش و
همکاری بین سرمایه و نیروی کار را تغییر داده است.
فصل چهارم به تلاش اتحادیه های کارگری برای بالا بردن دستمزدها در نتیجه امواج تورمی ناشی از
افزایش قیمت های حامل های انرژی و پاسخ سیاست مداران می پردازد. بانک های مرکزی که پس از کنار
رفتن نظام برتون وودز از آزادی عمل بیشتری برخوردارند، تلاش می کنند تا توجه اتحادیه های کارگری را
به ملاحظات کلان اقتصادی معطوف سازند. کنار گذاشتن هدف گذاری حجم پول در گردش پس از
یک دوره آزمون و خطا و هدف گذاری تورم در پنج کشور مورد بررسی موضوعی است که می تواند برای
بسیاری از دانشجویان و سیاست گذاران اقتصاد پولی جذاب باشد.
نمجات مر مر ت یگفش 11 ر پ ا ا
یکی از مباحث جالب مطرح شده در این کتاب موضوع تورم منفی است. نویسندگان در فصل پنجم
کتاب تحلیلی از خطرات کاهش سطح عمومی قیمت ها در کشورهای صنعتی جهان پس از بحران
مالی 2008 و در طول بحران کرونا از سال 2020 ارائه کرده و تصریح می نمایند که فقط فرآیندهای تورمی
بحرانزا نیستند. هنگامی که اقتصاد با تورم منفی روبرو است دیگر پایین آوردن نرخ بهره به زیر صفر
ممکن نیست و بانکهای مرکزی در موقعیتهایی از این دست نمیتوانند تورم منفی را با کاهش نرخ
بهره مهار کنند، بنابراین قدرت سیاستگذاری بانک های مرکزی بسیار محدود میشود. اما در چنین
مواقعی چه میتوان کرد؟ در این کتاب تجربه چند کشور بررسی میشوند. در تورمهای منفی نرخ بهره
واقعی مثبت است؛ تولید افت میکند؛ سطح عمومی قیمت ها کاهش و بدهی واقعی دولت افزایش
مییابد. به این ترتیب تنها تورم اقتصادهای سرمایه داری را تهدید نمی کند، تورم منفی )کاهش سطح
عمومی قیمت ها( نیز به اندازه تورم خطرناک است.
آغاز جنگ روسیه و اوکراین زمان گذار به دوران پرخطر تورمی است. نویسندگان کتاب به این سئوال
پاسخ می دهند که در صورت بروز شوکهای قوی برونزا در سطوح قیمتی مانند افزایش شدید قیمت
انرژی، کدام واکنش کلان اقتصادی در حوزه سیاست مزد، و سیاست های پولی و مالی مطلوب است؛
و در نهایت مسیر مطلوب سیاست اقتصادی، برای مقابله با خطرات تورمی ناشی از افزایش قیمت
انرژی چیست؟ تحلیل های این کتاب بر نظرات کینز در مورد نقش پول استوار است. مبانی نظری این
کتاب در فصل نهایی ارائه شده است تا متن کتاب برای افراد غیر اقتصاددان نیز آسان و قابل فهم باشد.
در این قسمت تفسیرهای جایگزین از سازوکارهای تورمی بحث میشوند که بیش از همه توسط مکتب
پول گرایی مطرح شده است. بهعلاوه ویژگیهای انواع مختلف بازار ، مانند بازارهای با ساختار انحصار
چندجانبه یا انحصار کامل و چگونگی تأثیر تغییرات مزد بر سطح عمومی قیمتها و اثرات توزیعی
آنها در چنین ساختارهایی مورد تجزیهوتحلیل قرار می گیرد. در این فصل نشان داده شده که اَشکال
ویژه ای از بازار می تواند فرآیندهای تورمی را تعدیل کند، اما قادر به غلبه بر قواعد اساسی و تعیینکننده
سطوح قیمتی و فرآیندهای تورمی و تورم منفی نیست.
کتاب «بازگشت تورم » در کل کتابی کاربردی است که اطلاعات ارزشمندی در مورد بحران ها و
سیاست های اقتصادی برای مقابله با بحران در اختیار خواننده قرار می دهد. با توجه به نقش سیاست
پولی در شکل گیری و مهار تورم، نویسندگان بهصورت ویژه عملکرد بانک های مرکزی کشورهای
پیشرفته ی صنعتی را در برهه های مختلف بررسی کرده اند. کتاب برای پژوهشگران و سیاستگذاران
پولی بسیار مفید و قابل استفاده است. به علاوه «بازگشت تورم »می تواند بهعنوان کتاب کمک درسی
12 بازگشت تورم؛ درس هایی از تاریخ و توصیه های سیاستی
در دوره های تحصیلات تکمیلی برای دروس اقتصاد پولی و اقتصاد کلان در دانشگاه های کشور به کار
گرفته شود. با توجه به شیوه نگارش کتاب، علاقه مندان به مطالعه در مورد نظام اقتصادی کشورهای
پیشرفته صنعتی با خواندن این کتاب می توانند با ریشه های بحران های اقتصادی و راهکارهای مقابله
با آن آشنا شوند.
پیشگفتار نویسندگان
این کتاب براساس پژوهشی تحت عنوان قیمت انرژی، تورم و رکود تورمی؛ درسهایی از شوک نفتی و
موج تورمی دهه 1970 نوشته شده است. این پژوهش برای مؤسسه سیاستهای کلان اقتصادی انجام
شده که بخشی از صندوق هانس بوکلر 1 است. برای این کتاب، پژوهش انجام شده گسترش یافت و
فصل جدیدی در مورد دوران تورم افسارگسیخته در آلمان در سال 1923 به کار قبلی اضافه شد. از طرف
تمامی کسانی که با مؤسسه سیاستهای کلان اقتصادی همکاری دارند از سباستین دولین به خاطر
حمایتهایش از انجام این پژوهش و موافقت با انتشار کتاب سپاسگزاریم.
این کتاب به تجربه فرآیندهای تورمی در کشورهای توسعهیافته صنعتی پرداخته است؛ و به غیر از
ذکر برخی نکات حاشیه ای، به دوران فاجعهبار تورمی نمیپردازد که توسط بسیاری از کشورهای جنوب
و روسیه پس از سقوط اتحاد شوروی تجربه شده است. از نظر نویسندگان این محدودیت منطقی است،
چون کشورهای جنوب و روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی در مقایسه با آمریکا و اعضای منطقه
یورو، با مشکلات متفاوتی روبرو بودهاند و هنوز هم روبرو هستند. بهطور مثال کشورهای جنوب به
شدت زیر بار بدهیهای خارجی قرار دارند و باید بدهی خود را به ارزهای خارجی بازپرداخت کنند و با
مشکل عدم اعتماد فزاینده نسبت به پول ملی خود دست بهگریبانند.
تا سال 2021 تصور میشد که تورم پدیدهای مربوط به گذشته است، زیرا از دهه 1980 دیگر تورم نقش
مهمی در کشورهای صنعتی ایفا نمیکرد، ولی با آغاز جنگ در اوکراین و در پی آن افزایش شدید قیمت
حاملهای انرژی، تورم دوباره بازگشته است. در دهه 1970 نیز شوک خارجی ناشی از بالا رفتن سریع قیمت
نفت موج تورمی را در آمریکا و اروپای غربی ایجاد کرد. این فرآیند تورمی راه را برای مکتب نئولیبرالیسم
گشود. در نتیجه مدل سرمایه داری کمابیش تنظیم شده قبلی که در این کشورها رایج بود از طریق
آزادسازی های گسترده تغییر کرد. همانگونه که بحران بازارهای مالی، نابرابری فزاینده در توزیع درآمد و
ثروت و کاهش نرخ رشد اقتصادی نشان داده، وعدههای اصلاحات نئولیبرالی تحقق نیافته است.
Hans Böckler Foundation .1 نهادیاستکه از پژوهشهایعلمیحمایتمالی م ی کند.
14 بازگشت تورم؛ درس هایی از تاریخ و توصیه های سیاستی
با توجه به این وضعیت، امروزه این سؤال مطرح است که چه چیز اشتباه بوده است. این کتاب تلاش
می کند پاسخ های مناسبی برای این سؤال ارائه کند. بدین منظور عملکرد اقتصادی کشورهای آلمان،
آمریکا، انگلستان و ایتالیا از اواخر دهه 1960 تا نیمه دهه 1980 مورد مطالعه قرار گرفته است. به علاوه
تورم افسارگسیخته، که در سال 1923 در آلمان به اوج خود رسید، بررسی می شود.
با وجود تفاوت میان عملکرد اقتصادی کشورها، تجربه نشان می دهد که تورم در دهه 1970 شک لگیری
مارپیچ مزد- قیمت را سبب گردید. در بسیاری از کشورها این مارپیچ با کاهش ارزش پول ملی همراه بود
که به نوبه خود به تورم دامن زد. سیاست مطلوب برای مقابله با تورم ایجاد هماهنگی میان دستمزد اسمی
و رشد میان مدت بهره وری نیروی کار به اضافه تورم هدف گذاری شده از سوی بانک مرکزی است.
یافته های تجربی که در این کتاب ارائه می شود با نظریه تورم که از سوی جان مینارد کینز مطرح
شده سازگار است. پایه نظری این کتاب در فصل نهایی مطرح شده است تا متن کتاب برای افراد
غیراقتصاددان نیز آسان و قابل فهم باشد.
از دیدگاه اتحادیه های کارگری، در شرایط بروز شوک های سخت برون زا که درآمد واقعی را کاهش
می دهد، تأکید بر فرمول هنجاری مزد حائز اهمیت است. هرچند پذیرش این فرمول مشکلا تی را برای
اتحادیه های کارگری ایجاد می کند، زیرا توافق بر سر فرمول هنجاری مزد سبب می گردد که اعضای
اتحادیه های کارگری، به ویژه گروه هایی که توان چانه زنی کمتری دارند، با کاهش شدید درآمد واقعی
مواجه شوند. عمل ایجاد توازن در فصل ششم مورد بحث قرار گرفته است.
الکساندر میتستاکی با آماده کردن کتاب برای چاپ، جمع آوری داده ها، تهیه جداول و نمودارها و
انجام محاسبات کمک بزرگی برای نویسندگان بوده است. فیلیپ بلیز و آن مارتین در تهیه نسخه نهایی
انگلیسی به ما کمک کرده اند. صمیمانه از همکاری این افراد سپاسگزارم.
برلین
پاییز 2023
مایکل هاینه
هانسیورگ هر
منابع